Không ồn ào, không nhiều tuyên ngôn, hành trình khoa học của PGS.TS Vũ Hữu Nhự là câu chuyện về một cậu học trò tỉnh lẻ kiên trì đi tới cùng với Toán học rồi quay trở về, lặng lẽ truyền cảm hứng cho lớp sinh viên sau này tại Đại học Phenikaa.
Hành trình bền bỉ từ làng quê Hải Dương
Sinh năm 1983 tại một vùng quê ở Hải Dương, tuổi thơ của PGS.TS Vũ Hữu Nhự gắn với ruộng đồng, bảng đen, phấn trắng và những giờ Toán trên lớp. Thầy kể, con đường học tập của mình không có bước nhảy “thần kỳ”, chỉ là từng bước nhỏ, nhưng trên đó luôn có bóng dáng của những người thầy tận tâm đã nhìn thấy ở cậu học trò ấy một tình yêu với Toán học.
Từ những năm THPT, rồi lên giảng đường Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, niềm say mê ấy dần được định hình rõ hơn. Lựa chọn theo học ngành Toán, sau đó là chương trình cao học Toán Giải tích, Thầy bước những bước đầu tiên vào con đường nghiên cứu, con đường mà khi đó ngay chính bản thân cũng chưa lường hết những thử thách phía trước.
Bước ngoặt quan trọng đến vào năm 2010, khi anh học viên trẻ gặp TS Bùi Trọng Kiên và sau này là PGS.TS Nguyễn Hữu Điển. Hai người thầy không chỉ hướng dẫn luận án mà còn mở ra cho anh một “cánh cửa” mới: thế giới của các bài toán tối ưu, phương trình đạo hàm riêng và những ứng dụng sâu rộng của chúng. Đó là giai đoạn PGS Nhự vừa học cách đặt câu hỏi nghiên cứu, vừa học cách kiên nhẫn đi đến cùng một vấn đề, phẩm chất không thể thiếu trên hành trình khoa học.
Năm 2016, Thầy bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Toán Giải tích tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Không lâu sau, cơ hội nghiên cứu sau tiến sĩ (postdoc) tại Đại học Duisburg-Essen (CHLB Đức) mở ra. Với PGS Nhự, đây là bước ngoặt thứ hai: lần đầu tiên làm nghiên cứu toàn thời gian trong một môi trường quốc tế, được “ném” vào không khí học thuật cởi mở, thẳng thắn, nơi mỗi ý tưởng đều phải được bảo vệ bằng lập luận chặt chẽ và kết quả rõ ràng.
Trở về Việt Nam, sau thời gian giảng dạy ở một số cơ sở đại học công lập, từ tháng 11/2020, PGS.TS Vũ Hữu Nhự chọn Trường Đại học Phenikaa là “bến đỗ” tiếp theo. Cùng với những giải thưởng nghiên cứu trong Chương trình trọng điểm quốc gia phát triển Toán học, Giải Nhì Giải thưởng Công trình Toán học xuất sắc năm 2023, các danh hiệu Chiến sĩ thi đua cơ sở, Người lao động tiêu biểu, việc được Hội đồng Giáo sư Nhà nước công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh Phó Giáo sư ngành Toán học năm 2025 là ghi nhận xứng đáng cho một hành trình lặng lẽ nhưng bền bỉ.
Toán học: Từ “nỗi sợ” của nhiều người đến “ngôn ngữ” của khoa học hiện đại
Khi được hỏi vì sao lại gắn bó lâu dài với Toán học một môn nhiều bạn trẻ “nghe tên đã thấy khó” PGS Nhự mỉm cười: chính thời gian làm nghiên cứu sinh đã khiến Thầy “phải lòng” Toán ứng dụng. Càng đi sâu vào các bài toán điều khiển tối ưu cho phương trình đạo hàm riêng, Thầy càng nhận ra bên dưới những công thức dày đặc là vô số ứng dụng rất đời thường.
Từ việc xác định hệ số truyền nhiệt của vật liệu mới, phát hiện dị thường bên trong một vật thể, cho đến phục hồi những bức ảnh bị mờ… tất cả đều có thể được xử lý bằng các mô hình toán học. Những gì chúng ta nhìn thấy là sản phẩm công nghệ, là hình ảnh rõ nét, là thiết bị hoạt động ổn định; nhưng phía sau đó là những hệ phương trình, những bài toán tối ưu âm thầm “làm việc”.
Với PGS Nhự, Toán học không phải là “bài kiểm tra 15 phút” khiến nhiều học sinh áp lực, mà là ngôn ngữ để mô tả, dự đoán và tối ưu hóa thế giới. Khi giảng dạy, Thầy luôn cố gắng “kéo Toán xuống gần đời sống” bằng các ví dụ cụ thể, để sinh viên thấy rằng những khái niệm trừu tượng trên bảng thực chất đang vận hành trong công nghệ, tài chính, khoa học dữ liệu, trí tuệ nhân tạo…
Thầy rất tâm đắc câu nói của Roger Bacon: “Mathematics is the door and the key to the sciences” Toán học là cánh cửa và là chiếc chìa khóa của khoa học. Đó cũng là thông điệp Thầy gửi đến những bạn trẻ yêu Toán (hoặc đang lưỡng lự trước Toán): “Nếu bạn kiên trì đi qua giai đoạn “đau đầu” với ký hiệu và công thức, phía sau sẽ là một chân trời ứng dụng rất rộng và nếu bạn chịu khó đặt câu hỏi “vì sao lại thế?”, Toán sẽ rèn cho bạn một năng lực quý: tư duy logic, khả năng phân tích, biết hoài nghi điều chưa đủ thuyết phục”. “Không phải ai học Toán cũng trở thành nhà Toán học, nhưng Toán có thể giúp rất nhiều người trở thành những kỹ sư, chuyên gia, nhà nghiên cứu… vững vàng hơn trong nghề của mình” – PGS Nhự chia sẻ.
Bến đỗ Phenikaa và lời nhắn gửi tới thế hệ trẻ
Khi nhắc tới Đại học Phenikaa, điều PGS Nhự nói đầu tiên không phải là phòng thí nghiệm hay chính sách hỗ trợ nghiên cứu, mà là hai chữ “con người”. Thầy nhớ mãi ngày đầu tới trường phỏng vấn: sau buổi làm việc là chén trà ấm, là cuộc trò chuyện cởi mở với Trưởng khoa và các đồng nghiệp tương lai, rồi được mời ở lại tham dự luôn buổi gặp mặt nhân dịp 20/11. “Không khí rất thân tình, khiến tôi có cảm giác mình đã là một phần của tập thể ấy” – Thầy kể.
Trong Khoa Khoa học Cơ bản, các giảng viên sẵn sàng chia sẻ, hỗ trợ lẫn nhau, cùng nhau xây dựng môi trường học thuật nghiêm túc nhưng không khô cứng. Với PGS Nhự, đó là “đất lành” để một nhà khoa học có thể yên tâm dồn sức cho giảng dạy và nghiên cứu, đồng thời thử nghiệm những cách tiếp cận mới trong việc truyền cảm hứng Toán học cho sinh viên.
Ở chiều ngược lại, sinh viên Phenikaa cũng để lại trong Thầy nhiều ấn tượng: ham hỏi, chịu khó, không ngại thử sức với các đề tài khó. Thầy luôn khuyến khích các bạn tham gia sớm vào các nhóm nghiên cứu, dám tự mình nêu ý tưởng, đặt câu hỏi và chấp nhận cả… sai sót. Bởi theo Thầy, đó là cách nhanh nhất để trưởng thành trong khoa học.
Trong thời gian tới, PGS.TS Vũ Hữu Nhự đặt mục tiêu cùng đồng nghiệp xây dựng một nhóm nghiên cứu về Toán ứng dụng tại Đại học Phenikaa, tăng cường hợp tác với các nhóm trong và ngoài nước, hướng tới những công trình có giá trị thực tiễn và đóng góp bền vững cho cộng đồng khoa học.
Với các bạn trẻ đang phân vân giữa nhiều lựa chọn nghề nghiệp, đặc biệt là những bạn còn “ngại” Toán, PGS Nhự gửi gắm một lời nhắn giản dị nhưng giàu ý nghĩa:“Chỉ cần các bạn giữ tinh thần học hỏi và sự kiên trì, nhà trường và thầy cô sẽ luôn đồng hành cùng các bạn. Toán học có thể khó, nhưng không quay lưng với bất kỳ ai thật sự nỗ lực.”
Hành trình từ cậu học trò làng quê Hải Dương đến học hàm Phó Giáo sư của PGS.TS Vũ Hữu Nhự là minh chứng cho điều đó: với sự dẫn dắt của thầy cô, với đam mê và bền bỉ, Toán học không còn là “nỗi sợ” trên trang vở, mà trở thành chiếc chìa khóa để mở ra những cánh cửa mới cho bản thân và cho cả những thế hệ sinh viên đang tiếp bước Thầy hôm nay.
Hạ Minh
Ảnh: Phước An
