Câu chuyện về tư duy phản biện

Ai cũng đều biết suy nghĩ. Chúng ta suy nghĩ về mọi người, về mọi thứ, về mọi nơi, về bất cứ thứ gì chúng ta nhìn và nghe thấy. Nhưng phần nhiều những suy nghĩ của chúng ta giống như những con thú hoang giận dữ: không hợp lý, méo mó và thành kiến. Những suy nghĩ kém chất lượng như thế này sẽ làm giảm chất lượng cuộc sống của chúng ta, sẽ khiến chúng ta thường xuyên đưa ra những quyết định và lựa chọn sai lầm.

Mặt khác, theo Cộng đồng Tư duy Phản biện, tư duy phản biện là “kiểu tư duy mà trong đó người suy nghĩ sẽ cải thiện được chất lượng tư duy của mình”. Nếu bạn muốn con mình trở thành một người giải quyết vấn đề xuất sắc, một người lý trí và có tư duy rộng mở, bạn cần phải giúp con phát triển tư duy phản biện.

Bạn sẽ ngạc nhiên khi biết rằng có thể bắt đầu dạy trẻ tư duy phản biện ngay từ khi còn nhỏ. Trong một cuộc phỏng vấn với tờ Guardian, Richard Dawkins – nguyên giáo sư ĐH Oxford đã chỉ ra rằng những câu chuyện cổ tích có tác dụng lớn trong việc rèn luyện tư duy phản biện của trẻ.

Truyện cổ tích Hansel và Gretel: tư duy giới tính sai lệch

Truyện cổ tích được ví như những mỏ vàng về ngôn ngữ cho trẻ em. Tuy nhiên, nó không chỉ phát triển trí tưởng tượng cho trẻ mà còn đưa ra rất nhiều thành kiến.

Trong hầu hết các câu truyện cổ tích luôn có những vấn đề gây tranh cãi. Đó cũng chính là những cơ hội hoàn hảo để bạn hỏi con mình những câu hỏi “tại sao không?” nhằm khuyến khích tư duy phản biện của con.

Hãy xem xét trường hợp của Hansel và Gretel. Trong câu chuyện này, cậu bé Hansel và em gái Gretel bị bà mẹ kế bỏ rơi trong rừng tới 2 lần.

Hai anh em tìm được đường về nhà trong lần đầu tiên. Nhưng đến lần thứ hai, bọn trẻ bị lạc, rồi bị một mụ phù thủy lừa để ăn thịt. Cuối cùng thì hai anh em cũng tự cứu được mình bằng cách đánh lừa phù thủy.

Nếu đọc truyện, bạn sẽ nhận thấy cô em Gretel luôn khóc mỗi lần hai anh em bị mẹ kế bỏ rơi, rồi cậu bé Hansel luôn nói: “Đừng lo lắng, em gái. Anh sẽ chăm sóc em”.

Vấn đề ở đây là gì? Chỉ có cô bé khóc, giống như cô bé cần sự bảo vệ của cậu bé. Hoàn toàn là định kiến giới tính.

Vậy chúng ta phải làm rõ vấn đề này như thế nào với con?

Hãy nói chuyện với trẻ về định kiến

Đây là cuộc trò chuyện thú vị giữa tôi và con trai 5 tuổi về câu chuyện Hansel và Gretel. Cuộc trò chuyện đại loại như thế này:

Tôi: Con nghĩ tại sao chỉ có Gretel khóc, còn Hansel thì không?

Con: Bởi vì con trai không khóc.

Tôi: Ồ, tại sao không?

Con: Bởi vì con trai mạnh mẽ hơn con gái!

Tôi: Hừm, con trai thì không buồn, sợ hãi hay vui vẻ ư?

Con: Đôi khi

Tôi: Con trai có cười khi vui vẻ không?

Con: Có ạ

Tôi: Vậy nếu con trai buồn hay sợ hãi, tại sao lại không thể khóc?

Con: (im lặng – suy nghĩ)

Tôi: Nếu con gái buồn hay sợ hãi, họ còn làm gì nữa ngoài việc khóc?

Con: Họ cũng hét lên nữa. Hazel và Jazreal lúc nào cũng hét lên. Thật ra, Raphael thỉnh thoảng cũng khóc… vào cái lần thầy Michelle mắng bạn ấy vì không ăn hết cháo.

Tôi: Đúng rồi… vậy mỗi người đều có cách thể hiện cảm xúc khác nhau phải không? Không quan trọng là con trai hay con gái chứ?

Con: Không quan trọng… Hansel có thể khóc nếu cậu ấy muốn.

Vậy là con trai tôi đã nhận ra lúc đầu mình đã định kiến giới tính như thế nào. Và tôi đã giúp thằng bé chỉ bằng cách hỏi “tại sao không?”.

Cũng với câu chuyện này, bạn có thể chọn ra nhiều thành kiến khác. Ví dụ như gợi ý cho con suy nghĩ về bà mẹ kế độc ác và hỏi tại sao ông bố không bảo vệ bọn trẻ. Hãy hỏi tại sao để con làm rõ những định kiến vốn có của mình.

Đặt giả thuyết “nếu thì” cho kết truyện

Tất cả bọn trẻ đều hiểu về “nhân – quả”. Chúng biết rằng mình sẽ bị nhốt trong phòng khi tỏ ra giận dữ, sẽ bị cắt thời gian xem tivi nếu không cất đồ chơi.

Tuy nhiên, hậu quả trong cuộc sống thực không phải lúc nào cũng trắng đen rõ ràng. Nó không bao giờ đơn giản như vậy. Khi trẻ nhận ra điều này càng sớm thì chất lượng sống và chất lượng tư duy của trẻ càng tốt.

Vì thế hãy hỏi “nếu… thì chuyện gì xảy ra?”. Chúng ta có thể thử với truyện Nàng Bạch Tuyết và 7 chú lùn.

Vấn đề mà chúng ta có thể đưa ra là việc người thợ săn quyết định tha chết cho Bạch Tuyết.

Chúng ta có thể hỏi con những câu này:

– Con có nghĩ rằng người thợ săn đã làm đúng khi không vâng lời Hoàng hậu không?

– Chuyện gì sẽ xảy ra nếu anh ta vâng lời Hoàng hậu?

Một vấn đề khác nữa mà bạn có thể nêu ra là: việc 7 chú lùn dặn Bạch Tuyết không được mở cửa cho người lạ nhưng nàng đã không nghe lời – tới 3 lần – và lần nào nàng cũng suýt bị Hoàng hậu giết chết.

Bạn có thể hỏi con:

– Con nghĩ chuyện gì sẽ xảy ra nếu Bạch Tuyết nghe lời 7 chú lùn không mở cửa cho người lạ?

– Con nghĩ Hoàng hậu sẽ làm gì sau đó? Tại sao?

Những câu hỏi này sẽ giúp mở rộng tư duy của trẻ, khiến trẻ suy nghĩ nhiều về hậu quả và những giải pháp thay thế. Khi trẻ mở rộng tư duy, đôi khi trẻ sẽ mở rộng cả trái tim.